Arz Talep Nedir?

Arz ve talep; salı pazarında satılan fasulyeden, ABD borsasındaki hisselere kadar dünya üzerindeki “her şeyin” fiyatının ortaya çıkışında etkili olan dinamiklerdir.

Bu ister oturduğunuz evin kirası olsun, isterse de yeni aldığınız bir telefonun fiyatı. Ürün ve hizmetlerin fiyatları birçok değişken tarafından belirleniyor gibi görülse de, en dibe indiğimiz zaman bizi karşılayacak olan kavramlar, arz ve talep olacaktır.

Bu kavramı borsa açısından incelediğimizde ise hisse senedi ve fon gibi menkul kıymetlerin fiyatlarının ortaya çıkışında etkili olduklarını görürüz. Yani arz-talep yasası, finansal piyasalardaki varlıkların fiyatını belirler diyebiliriz. Bu da doğrudan borsayı etkiler.

Bu yazıda neler öğreneceğiz?

• Arz talep nedir?
• Arz nedir?
• Talep nedir?
• Borsada arz-talep ilişkisi ne ifade eder?

🏭 Arz nedir?

Hisse senedi piyasasında, arz ve talep, hisse senedi fiyatlarının nasıl belirlendiğini anlamamıza yardımcı olur.

Peki bu bağlamda arz ne demektir?

• Arz, sözlük tanımı itibarıyla belirli bir ürünün, malın veya hizmetin, belirli bir adette “ortaya çıkması” veya “sunulmasıdır”. 
• Örnek olarak, A ürününden 100 adet üretildiyse bu ürünün arzı 100 adet demektir.

Borsada arz, farklı fiyat seviyelerinden satışa sunulmuş hisse senetlerinin toplam adedi, ilgili hisse senedinin borsadaki toplam arzını gösterir. Her bir hissedar, hisselerine bir fiyat (paha) biçer. Ancak arz, sadece hissedarlar ve onların biçtiği fiyatlandırmayla oluşmaz. Hissedarların kaç tane hisseyi hangi fiyat aralığından sattıklarını, yani toplam arzı etkileyen birçok faktör vardır. En önemlileri ise şunlardır:

• Piyasa dinamikleri
• Ekonomik koşullar
• Ekonomi politikasında izlenen yol ve olası değişimler.

Bunlarla beraber hem arz hem de talep için geçerli olan durumlar da vardır. Örneğin; hisse senedi, halka ilk defa arz edildiğinde piyasaya yeni bir hissenin girmesine tepki olarak talep görebilir.

🛒 Talep nedir?

Hisselerini satmak isteyen hissedarların toplamının arza eşit olduğu bir ilişkide talep; hisseleri almak isteyen yatırımcıların x fiyattan satın almayı isteyecekleri toplam hisse senedi miktarıdır. Talep arttıkça hisseleri satın almak isteyen potansiyel yatırımcıların sayısı artıyor demektir.

• Talep, sözlük tanımı itibarıyla piyasada bulunan belirli bir ürün veya hizmete duyulan satın alma odaklı istektir. 
• Buna en basit örnek, alışverişlerimizde markaların “arz” ettikleri ürünlere duyduğumuz “talep” sonucu gerçekleştirdiğimiz “satın alma” işlemidir.

Hisse senetlerinde talebi etkileyen bazı faktörler vardır:

• Ekonomik veriler
• Uygulanan faiz oranları
• Şirketlerin finansal performansı.

Bu faktörlerin etkilerini kısaca özetleyecek olursak:

Ekonomik durum beklenen düzeyde veya bundan çok daha iyi bir ivmede seyrediyorsa…

Bu durum hisse senetlerine olan talebi artıracaktır. Beklenen düzeyden düşük olması halindeyse tam tersi etkiyle karşılaşılacaktır.

Faiz oranlarında artış yaşanıyorsa…

Bu durum hisse senetlerine olan talebi azaltır. Bunun nedeni ise piyasa fiyatının ve faiz oranlarının ters yönde hareket edişidir. Faizler düştüğünde fiyatlar yükselirken faizler arttığında fiyatlar düşer. Çünkü faiz borsaya göre daha risksiz bir yatırım aracıdır. Faizler artırıldığında yatırımcılar riske girmek yerine daha garantici bir yol olan faizi tercih edebilir. Faize olan talep arttıkça borsaya olan talep azalır böylece hisse senetlerinde düşüşler görülebilir.

Yatırım yapılmak istenen şirketin çeyrek sonuçları, finansal performansını takip edebilmek için önemlidir.

Şirket, çeyrek sonuçlarındaki kârlılığını artırabiliyor ve analist beklentilerinin üzerinde gelir ve kâr açıklıyorsa sağlıklı bir yapıya sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bu da şirketi yatırım mahiyetinde talep görebilir kılar. Örneğin, şirketler kâr sonuçlarını açıkladıklarında piyasa hızlanmaya ve bu etkiyle beraber hisselere yönelik kısa vadeli talepler oluşmaya başlayabilir.

Arz ve talep kavramlarını anladıysak şimdi onların borsa ile ilişkilerini inceleyebiliriz 👇

🤝 Borsada arz- talep ilişkisi ne ifade eder?

Arz- talep arasındaki ilişki birçok farklı finansal senaryoya uyarlanabilir. Biz bu ilişkiyi borsa bazında incelediğimizde, karşımıza hisselere yönelik arz ve talepler çıkar. Arz – talep arasındaki ilişki, serbest akan bir piyasada hisse fiyatlarının nasıl belirlendiğini bize gösterir.

• Borsaların esas amacı, alıcı (talep) ve satıcıları (arz) bir araya getirerek piyasa dengesini sağlamaya çalışmaktır. Arz ve talep buluştuğunda ise ‘piyasa dengesi’ dediğimiz noktaya ulaşılır.
• Bu denge noktasında hisselerin fiyatları oluşur.

Peki bu nasıl gerçekleşir? Aslında çok basit! Bunu bir örnekle açıklayalım. 

(Normalde borsalar milyonlarca alıcı ve satıcının bir araya geldiği bir yer olsa da biz bu örneğimizde oldukça basitleştirmek adına 2 kişi üzerinden anlatmayı deneyeceğiz.)

• Örnek olarak, borsada 100 adet B hissesi var diyelim. Bu hissenin 50 adedine sahip bir hissedar, hisseyi 10 dolardan satıyorsa, bu fiyat seviyesinde B hissesinin arzı 10 adettir. 
• Eğer ilgili hisseyi 10 dolar seviyesinden 50 adet almak isteyen bir hissedar çıkarsa, aynı fiyat seviyesinde arz ve talep buluşacağı için alım-satım gerçekleşir ve hissenin anlık güncel fiyatı 10 dolar olarak belirlenir.
• Diyelim ki hisse hakkında pozitif bir haber çıktı ve daha çok yatırımcı hisseyi almak istedi. 10 dolar seviyesinde satılan tüm hisseler satıldığı için bir üst seviyede satılan hisselere bakılır. 11 dolar seviyesinde eğer hisse satılıyorsa ve bu seviyeden almak isteyen bir yatırımcı alımını gerçekleştirirse, hissenin güncel fiyatı 10 dolardan 11 dolar seviyesine çıkacaktır.

Unutulmamalıdır ki hisselerin birden fazla fiyatı olamaz. O “an” içerisinde hangi fiyat seviyesinde alıcı (talep) ve satıcı (arz) buluştuysa, o noktada hisse fiyatı belirlenir. Başka bir seviyede oluştuğunda ise hissenin güncel fiyatı değişir.

♺ Arz ve Talep Değişimi

Genel olarak baktığımızda talep, arza göre daha çabuk değişebilen, finansal olaylardan daha çok etkilenen taraftır. Arzın ise artması veya azalması daha yavaş ilerleyen bir süreçtir. 

Örneğin bir şirket, hisselerinin arzını azaltmak istiyorsa geri alım veya ters hisse bölünmesi yapabilir. Hisse geri alımları, firmanın kendi hisselerini piyasa fiyatından yeniden bünyesine katması demektir. Satın alınan payların amacı; piyasadaki hisse sayısını azaltmak (ödenmemiş), şirketin kendi kendine yatırım yapmasını sağlamak ya da finansal değerleri iyileştirmek olabilir. Bu durum, talepte herhangi bir düşme yaşanmadığı sürece piyasa tarafından bu stratejinin pozitif okunmasına neden olabilir. 

Ters hisse bölünmesinde ise şirketler, hisse bölünmesinden farklı olarak, dolaşımdaki hisse (pay) senetlerini belirli bir oran karşılığında “bölerek çoğaltmak” yerine “birleştirerek azaltmayı” tercih eder.

• Örnek olarak, B şirketi borsadaki 100 bin adet hisse (pay) senedini 10:1 oranında ters hisse bölünmesine alsın. Bu durumda borsadaki her 10 adet hisse (pay) senedi bir araya gelip “birleşerek” tek bir hisse senedini oluşturur. 
• Böylece 100 bin adet hisse senedi, 10 bin adet hisse senedine dönüşmüş olur. B şirketinin borsadaki arzı da böylece 100 bin adetten 10 bine düşmüş olur.

👉 Öte yandan çok sık olmasa da bir hissenin arzı tamamen de sonlanabilir. “Listeden çıkartma” olarak adlandırılan bu olay sonunda, ilgili şirket, hisselerinin tamamını borsadan geri çeker. 

• Bu olay “tahtasının kapatılması” olarak da adlandırılır. Bu bize hissenin borsa için gereken koşulları daha fazla sağlayamadığını gösterir. Şirketler genelde ‘listeden çıkarma’ kavramından kaçınır. Çünkü bu, şirketin batmakta olduğuna dair güçlü bir işarettir.
• Bu duruma ABD borsalarından Lehman Brothers ve Worldcom şirketleri, Borsa İstanbul’dan ise Goldaş Kuyumculuk ve Emsan Paslanmaz Çelik Sanayi şirketleri örnek gösterilebilir.
• Bunun yanı sıra şirketlerin listeden çıkmaları için iflas etmelerine gerek yoktur. “Halka açık” bir şirket, yeniden “özel bir şirkete” dönebilir. Buna en iyi örnek, hepimizin donutlarını severek tükettiği “Dunkin’ Brands” markasıdır. 2020 yılında Arby’s markasının sahibi Inspire Brands tarafından 8,76 milyar dolara satın alınan şirket, hisselerini hissedarlarından geri satın alarak özel bir şirkete dönüşmüş ve borsadaki hisse arzını sıfırlamıştır.

Karşımıza çıkan bir arz-talep grafiğinde talep, arzın üzerine çıkıyorsa (yani talep, arza göre daha fazlaysa) bu “fiyatın yükselme” ihtimaline dair bir işarettir. Dolayısıyla da bize fiyat yükselten yerleri yani talep bölgelerini gösterir. Tam tersi durumda, yani arz talebin üzerine çıktığında (arz, talebe göre daha fazla olduğunda) “fiyatın düşme” ihtimaline dair bir işarettir. Bu da bize grafik üzerinde arz bölgelerini verir. 

Peki, biz sana bu bilgiyi neden verdik? Bir gün arz-talep ilişkisine dayanan bir yatırım yapmak istersen bu grafikleri doğru okuyabilmen büyük önem taşıyor. Bununla beraber grafiğin veya verilerin gecikmeli değil güncel olması, yatırım kararları alırken göz önünde bulundurman gereken noktalar.

Bu yazımızda neler öğrendik?

• Arz- talep nedir?
• Borsada arz ne demek?
• Yatırım piyasasında talep nedir?
• Borsada arz-talep ilişkisi ne anlama gelir?

Bu içerik, içeriğin yayınlandığı günkü veriler baz alınarak hazırlanmıştır. İçerikte geçen hedef fiyat tahminleri, uzman ve analist yorumları bu içeriğin yayınlandığı tarihte geçerlidir. Bu tahmin ve yorumlar zaman içinde değişkenlik gösterebilmektedir. Bu sayfada yer alan haberler ve haberlerin içerdiği şirketler hakkındaki bilgiler yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Kullanılan hisse işlem görselleri; hisse adı, fiyatı ve grafikleri de dahil temsilidir, yatırım tavsiyesi değildir.

Detaylı bilgi için: Midas Sorumluluk Beyanı