Kâr, ticari bir faaliyet sonucunda kazanılan gelir ve ödenen gider arasındaki farktır. Bir diğer ifadeyle getiri, girişimcilerin üretim sürecinde katlandığı maliyetler ile elde ettiği kazanç arasındaki farkı gösterir.
Kavrama dair detayları aktarmadan önce girişimcinin tanımını yapmak ve üretim sürecinde neleri hedeflediğinden bahsetmek yararlı olabilir.
Girişimci, üretim faktörlerinden yararlanarak gelir elde etmeyi hedefleyenlere verilen isimdir. İşletme sahipleri, söz konusu sürece başlamadan önce katlanmak zorunda oldukları masrafları ve ürünlerin satışından elde edecekleri geliri hesaplar. Maliyetinin üzerinde bir fiyatla yapılan satışlardan kazanç elde edilir. Aksi durumda ise işletme zarar eder.
Kâr Çeşitleri Nelerdir?
Temelde gelir ve gider arasındaki farkı gösteren kazanç rakamlarının kendi içerisinde farklı çeşitleri bulunur. Bu ayrımın temelinde işletmelerin birden fazla maliyet ve gelir kaleminin olması yer alır. Getiri türlerinden bazılarını aşağıda görebilirsiniz:
- Brüt Getiri: Bir işletmenin gerçekleştirdiği satışlardan elde ettiği gelirle bu işlemin yapıldığı tarihe kadar üstlendiği masraflar arasındaki farkı gösterir. Bahsi geçen maliyetler arasında üretim ve nakliye giderlerinin yanı sıra işletmenin faturaları ve kiraları da yer alır.
- Ticari Getiri: Elde edilen brüt kazançtan gider ve maliyetlerin düşülmesiyle bu değere ulaşılır. Bu getiriye kanunen kabul edilmeyen giderler ve vergiye tabi olmayan gelirler dâhil edilmez.
- Mali Getiri: Kanunen kabul edilmeyen giderlerin ticari kazanca eklendiği değerdir. Öte yandan bu değerin hesaplanmasında vergi istisnalarını ve indirimlerini muaf tutmak gerekir.
- Net Getiri: İşletmenin gelirlerinden tüm masrafların ve vergilerin düşülmesiyle ulaşılan rakamdır.
Yukarıdaki maddelerin dışında işletmelerin mali performansını ölçmeye yarayan FAVÖK (Faiz, Amortisman ve Vergi Öncesi Kâr) gibi getiri çeşitleri de bulunur.
FAVÖK, işletmenin asıl faaliyetlerinden elde ettiği kazancı gösterir. Söz konusu türlere bağlı olarak kâr oranı hesaplamasında kullanılan formüller de değişiklik gösterir.
Güçlü Sektörlerin Rasyolarına Göre Cazip Hisseleri
Kâr Oranı Nasıl Hesaplanır?
Kâr oranı, ürünün alış ve satış fiyatı arasındaki farkın maliyete bölünmesiyle hesaplanır. Bu noktada sıklıkla birbiriyle karıştırılan marj ve oran kavramlarına değinmek faydalı olabilir. Söz konusu ayrımı örnek üzerinden daha net bir şekilde aktarmak mümkündür. 200 TL’ye satılan bir ürünün maliyeti 100 TL ise işletmeye marjı %50’dir. Kâr oranı formülüne göre işletmenin bu üründen elde ettiği kazanç %100’dür. Kâr marjı hesaplamasında kullanılan formüller ise şunlardır:
- Getiri Marjı= (( Ürünün Satış Fiyatı – Ürünün Alış Fiyatı) / Ürünün Satış Fiyatı)) x 100
- Brüt Kâr Marjı= ((Net Satışlar – Satılan Malın Maliyeti) / Net Satışlar)) x 100
- Net Getiri Marjı= (Net Kazanç/ Net Satışlar ya da Toplam Gelir) x 100
Doğru ve gerçek kâr marjı rakamlarına ulaşmak için kullanılan formülleri örnekler üzerinden daha rahat kavrayabilirsiniz. Örneğin 200.000 TL net satışı ve 150.000 TL maliyeti olan bir işletmenin %25 brüt getiri marjı bulunur. Bu rakam, şirketin gelirlerinin %25’ini üretim maliyetlerine harcadığını gösterir.
Ticari Kâr ve Mali Kâr Arasındaki Fark Nedir?
Ticari getiri hesaplanırken ilgili tutara vergi mevzuatında belirtilen kanunen kabul edilmeyen giderler dâhil edilmez. Kanunen kabul edilmeyen giderler, işletmelerin ödemekle yükümlü olduğu verginin tespitinde kazançtan indirilmeyen unsurları ifade eder. Bu giderler arasında işletme sahibini ilgilendiren tazminat ve para cezalarının yanı sıra gelir vergisi gibi şahsi ödemeler de yer alır. Ayrıca bağışlar ve yardımlar da bu kapsamda değerlendirilir. Mali kâr marjında ise söz konusu değerlerin her biri hesaplamaya eklenir.
Ticari ve mali kazanç arasındaki farklar arasında vergi mevzuatında yer alan indirimler ve istisnalar da bulunur. Ticari getiri oranını hesaplarken işletmelerin bahsi geçen durumlardan kaynaklanan kazançlarını da matraha eklemek gerekir. Ancak mali getiri oranında bu kazançlar vergi matrahında yer almaz. Gelir Vergisi Kanunu’nun “Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler” başlığında yer alan 41. madde bunun bir örneğini oluşturur.
