Faiz, ekonomi ve finans sektörünün önemli kavramlarından bir tanesidir. Günlük hayatta da sıkça duyulan bu terim, en kısa tanımı ile banka ya da benzeri bir kurumdan alınan borç paranın kullanımına karşılık verilen ücrettir. Ücret oranları, çeşitli kriterlere göre değişiklik gösterir. Ülke ekonomisinin durumu, bu terimin oranlarını belirleyen faktörler arasında yer alır. Oranların belirlenmesinde ekonomi ile ilişkilendirilen olaylar da göz önünde bulundurulur. Merkez bankasının uyguladığı politikalar, buna örnek olarak verilebilir.
Faiz, başka bir tanımla banka ve benzeri yerlerin kişilere ödünç olarak sunduğu varlıklardan elde ettiği kazanç şeklinde özetlenebilir. Bu kazancın yüzdesine de faiz oranı adı verilir. Ev satın alma, şirket kurma ve eğitim kredisi gibi pek çok alanda bu terim ile karşılaşabilirsiniz. Geri ödenmesi gereken miktar, ödünç alınan miktardan daha fazla olur. Bu, kredinin kullanım süresi boyunca paranın değer kaybetmemesi için yapılır. Alınacak faiz, anapara tutarı üzerinden hesaplanarak belirlenir. “Faiz nedir?” sorusunun cevabı bu şekilde özetlenebilir.
Borsada Hisse Seçme Rehberi: Beta Katsayısı Mucizesi
Faiz Nasıl Belirlenir?
Faiz oranları, her ülkenin merkez bankası tarafından belirlenir. Ele alınan ilk konu, ülkenin enflasyonudur. Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarının artması nedeniyle kişilerin satın alma gücündeki düşüşü ifade eder. Bu durum, halk dilinde ”hayat pahalılığı” şeklinde özetlenir. Enflasyon, ekonomi ile ilişkili terimlerden bir tanesidir. Enflasyonun belirlenmesinde çeşitli kriterler göz önünde bulundurulur. İthalat/ihracat, döviz kuru, ekonomik veriler, istihdam ve kamu fiyatları bu aşamada büyük önem taşır. Bu kriterlerin takibi sonucunda ülkedeki enflasyon durumu ortaya çıkar. Merkez bankası, bu kriterleri göz önünde bulundurarak uygun oranları belirler. Halk ile paylaşılan oranlar, şeffaflık ve açıklık ilkesine bağlıdır. Üretici ve tüketici, açıklanan oranlara göre önlemini alır. Faiz ve enflasyon arasındaki ilişki, bu şekilde özetlenebilir.
Faiz Çeşitleri Nelerdir?
Faiz türleri, pek çok kritere bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Karşılaşabileceğiniz kriterler arasında borcun/alacağın yapısı, türü ve vadesi yer alır. Bu terimin çeşitleri aşağıdaki gibi sıralanır:
Mevduat Faizleri Nedir?
Bu terim, bankaların kullanıcıları için oluşturduğu mevduat hesaplarına yatırılan paranın getirisi olarak bilinir. Diğer bir ifade ile bankaya para yatırdığınızda elde edebileceğiniz maddi değerdir. Mevduat hesabından getiri elde etmek için paranızı belirli bir süre bankada tutmanız gerekir. Mevduat getirisi, bireysel ya da kurumsal olarak açılabilir. Vadeli seçenekleri değerlendirerek yatırımlarınızı artırabilir, kâr elde edebilirsiniz.
Bu tür, vadeli ve vadesiz mevduat olmak üzere iki kısma ayrılır. Vadesiz mevduat türünde herhangi bir getiri yer almaz. Vadeli mevduat türünde ise oranlar banka tarafından belirlenir. Getiri oranları, yatırdığınız paranın miktarına göre değişiklik gösterir. Bankaların bazı dönemlerde gerçekleştirdiği kampanyalar da getiri oranlarında farklılığa neden olabilir.
Banka Faizleri Nedir?
Bu terim, adından da anlaşılacağı üzere bankaların uygulamakta olduğu bir getiri çeşididir. Bankalar, kredi ve mevduat olmak üzere iki farklı uygulamaya sahiptir. Bu türlerin açıklamalarını faiz çeşitleri başlığı altında bulabilirsiniz.
Devlet Faizleri Nedir?
Devlet faizleri, nominal ve reel gibi çeşitli terimleri içerir. Nominal faiz oranı, enflasyon hesaba katılmadan önceki getiri oranı şeklinde ifade edilir. Reel ise enflasyonun oluşturduğu etkilerin çıkarılması sonucunda ortaya çıkan getiri oranıdır. Bu oranı bulmak için şu formülü kullanabilirsiniz:
Nominal Faiz Oranı – Beklenen Enflasyon Oranı = Reel Faiz Oranı
Bu oranları enflasyon oranına göre düzenlemek, paranın alım gücündeki değişimi gösterir. Enflasyon oranının faizden yüksek olması durumunda reel getirinin negatif yönde büyüdüğü görülür.
Kredi Faizleri Nedir?
Bu terim, kişi ya da kurumların çektiği kredilerden alınan bir getiri oranıdır. Bankalar, kişi ve kurumların ihtiyaç duyduğu pek çok kredi çeşidine sahiptir. Bunlar; bireysel, konut, KOBİ ve taşıt kredisi gibi pek çok seçeneğe ayrılır. Getiri oranları, tercih edilen kredi türüne göre çeşitlilik gösterebilir. Kişiler, ihtiyaç duyduğu kredi türüne kolayca başvurabilir. Bankalar ise belirlediği kurallar doğrultusunda başvuran kişinin krediye uygun olup olmadığını belirler. Olumlu sonuç alan kişiler ise kredi kullanmaya başlayabilir.
Tahvil ve Bono Faizi Nedir?
Tahvil ve bono faizi, devlet tarafından uygulanan getiri türlerinin arasında yer alır. Devlet, kamu harcamaları sonucu oluşan açıkları kapatmak için borçlanır. Devlet tahvilleri bir yıldan uzun, hazine bonosu ise bir seneden kısa olur. Hazine bonolarında genellikle ihale yöntemi kullanılır. Pek çok banka, birinci el olarak adlandırılan bonoları alır ve kârla piyasaya satar. Böylece birinci ve ikinci el gibi pek çok fiyat oluşur.
Gösterge Faizi Nedir?
Bu terim, vadesine iki yıl kalan ve devlet tahvillerinde en çok işlem gören getiri türlerinden bir tanesidir. Bu türün üç ya da altı ayda bir kupon ödemesi bulunur. Gösterge getiri oranının yükselmesi, ülkenin makro ekonomik gelişmeleri ile ilgili olabilir. Bu gelişmeler aşağıdaki gibi sıralanır;
- Merkez Bankası para politikası (para arzının artması ya da azalması, politika faizi vb.)
- Hükümetin maliye politikası (vergiler, kamu harcamaları vb.)
- İç talep (aşırı tüketim ve talep vb.)
- Kredi talebindeki değişiklikler (Talep artışı ya da azalışı)
- İç ve dış politika gelişmeleri arasında seçim dönemi, iç çatışma ve savaş ihtimali gibi hususlar yer alır.
Faizin Etkileri Nelerdir?
Merkez Bankası, her ülkenin para politikalarını belirlemekle yükümlüdür. Basılacak paranın miktarına ve borç verilen paranın getirisine karar verir. Gelişmekte olan pek çok ülkede faiz, ekonomik dengenin kurulmasında büyük bir rol oynar. Faiz artırımının hem olumlu hem de olumsuz etkileri mevcuttur.
Bu terim, dışarıdan sıcak para girişinin yapılmasını ve piyasanın rahatlamasını sağlar. Ulusal para değer kazanarak enflasyonu düşürür. Diğer yandan yatırımların düşmesine de neden olabilir. Faizlerin artması, tüketim miktarını azaltır. Böylece kaynak bulmak son derece kolay olur. Tüketimin düşük olması nedeniyle enflasyonda gerileme görülür ve sonuç olarak yatırım maliyeti artar. Söz konusu maliyetlerinin artması, yatırımları da dolaylı olarak engeller. Bu artırım şeklinin olası etkileri, aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Şirketler, borç paranın faizini ödemek için daha az yatırım yapar.
- Kişiler birikim yapmaya başlar.
- Banka kredisi alan kişilerde ödeme güçlüğü başlar.
- İş kurmak isteyen kişiler, risksiz getiri imkânı olan bankalarda vadeli hesap açarak para kazanır.
- Üretim azalır.
- Sanayi ve ekonomi yavaşlar.
Faiz hesaplama işlemi, basit ve bileşik olmak üzere iki farklı yöntem ile kolayca yapılabilir. Basit faizde tek dönem için anapara üzerinden belirli bir oranda getiri hesaplanır. Bu tür, genellikle kısa vadeli (1 yıldan az) kredi işlemlerinde uygulanır. Burada asıl amaç, paranın artırılmasıdır. Yatırımcı kişi, anaparasını tercih ettiği bankanın vadeli hesabına yatırarak getiri elde eder.
Bileşik faiz ise uzun vadeli (1 yıldan fazla) kredi işlemlerinde tercih edilir. Bu, sermayenin sabit kalmadığı bir hesaplama türüdür. Böylece her dönem elde edilecek getiri tutarına faiz bir sonraki dönem işler. Bileşik faiz hesaplaması aylık ya da yıllık olarak yapılabilir. Tüm vadelerin sonunda kazanılan getiri oranı, anaparaya ilave edilir. Böylece yatırımcının anaparası çoğalmış olur. Yeni getiri oranı ise artan para miktarı üzerinden hesaplanır.
