Bir ekonomide üretim faktörlerinin tamamının süreçte aktif rol oynayamadığı durumlara eksik istihdam adı verilir. Söz konusu terim, en temel anlamıyla verimsizliği ifade eder. Çalışanların deneyimlerinin, eğitimlerinin veya yeteneklerinin altındaki bir kapasitede iş yapması, eksik istihdam örneklerinden biridir. Bir doktorun veya avukatın garsonluk yapması, bu terime örnek olarak gösterilebilir.
Kişiler, boş vakitleri olmasına rağmen daha az çalışmak zorunda kalıyorsa yine eksik istihdamdan söz edilir. Tam zamanlı çalışma imkânı bulunan birinin daha az mesleki faaliyet göstermek zorunda kalması da terime örnek olarak verilebilir. Özetle ilgili durumda iş gücü gerektiği gibi değerlendirilemez ve süreç gittikçe verimsiz bir hâle bürünür.
Eksik İstihdam Türleri Nelerdir?
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), kavramı daha anlaşılır hâle getirmek ve spesifikleştirmek için eksik istihdam türlerini iki farklı kategoriye ayırır. İş gücü verimliliğinin düşük olduğunu gösteren istihdam eksikliğinin kategorileri şöyle sıralanabilir:
- Zamana bağlı istihdam eksikliği
- Yetersiz istihdam
İş için yeterli vakti bulunduğu hâlde yarı zamanlı çalışmak zorunda kalan kişiler zamana bağlı istihdam eksikliği kategorisine girerler. Bu kategoride çalışanlar, haftalık 40 ve daha az mesai saatinin altında faaliyet gösterirler. Tam zamanlı olarak çalışan fakat donanımından daha aşağıda bir iş yapan kişiler de yetersiz istihdam kategorisinde sayılabilirler. Yetersiz istihdam grubunda değerlendirilen kişiler, daha iyi mevki ve ücret teklif edildiğinde iş değiştirme eğilimi gösterirler. Yine de her iki kategorideki kişiler hâlen bir çalışan sayıldığı için istihdam eksikliğinin işsizlik oranına negatif bir katkısı bulunmaz.
Norveç Varlık Fonu'ndan Türk Şirketlerine 1,3 Milyar Dolar Yatırım!
Eksik İstihdam Neden Olur?
İstihdam eksikliği, belli başlı bazı sebepler nedeniyle farklı ülkelerde ortaya çıkabilir. Bilhassa tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu ve sosyal güvenlik haklarının gelişmediği ülkelerde eksik istihdam oranı yüksektir. Ayrıca eğitim kurumlarından mezun olan kişilere mesleğini icra edebilecekleri yeterli bir sayıda talep bulunmadığında da eksik istihdamdan söz edilebilir.
Ülkede yarı zamanlı, kesintili veya geçici çalışma seçeneklerinin fazla olması da istihdamda bir eksikliğe neden olur. İşçi için çalışma süresinin emsalden daha az olacak şekilde belirlendiği durumlar, kısmi eksik istihdam olarak adlandırılır. Bir ülkenin çalışma modeli bu gibi durumlara çok fazla içkinse istihdam eksikliği kaçınılmaz hâle gelir.
Eksik İstihdam Nasıl Hesaplanır?
Ekonomide eksik istihdamı hesaplamak için belli bir formül kullanılır. Bu formül sayesinde eksik istihdam boyutunu tüm şeffaflığıyla gözler önüne sermek mümkündür. Ekonomistlerin ülkeler hakkında yorumlarda bulunabilmek için kullandıkları formül şöyledir:
- Eksik istihdam oranı = (Eksik istihdam kapsamına giren kişi sayısı / iş gücü) x 100
Yukarıdaki formül sayesinde istihdam eksikliğinin oranı net bir şekilde bulunabilir. İstihdamdaki eksikliği netleştirmek, ilgili sorunu çözüme kavuşturabilmek için son derece büyük önem arz eder. Bu nedenle verilen formül, ülke ekonomisinin daha iyiye gidebilmesi için sık sık kullanılır.
Eksik İstihdam Sorununu Çözmek için Neler Yapılabilir?
Ülkelerin istihdam eksikliği sorununu çözebilmek için öncelikle bu problemin hangi sebepler nedeniyle meydana geldiğini öğrenmek gerekir. Sorunu kökten çözebilmek için ülke özelinde araştırmalar yapılması şarttır. Çünkü istihdam eksikliği, birden fazla nedenle ortaya çıkabilir. Genel olarak ilgili problem, işsizlik sigortasının uygulanmadığı ülkelerde kendini gösterir. İş gücünü gerekli şekilde değerlendirebilmek için öncelikle sosyal güvenlik haklarını geliştiren ve koruyan birtakım düzenlemelerin yapılmasına ihtiyaç duyulur.
Tarımsal faaliyetlere verilen ağırlıktan dolayı istihdam eksikliği söz konusuysa farklı sektörleri geliştirmeye yönelik adımlar atılabilir. Eğitim programlarının mesleki kadrolarla yakın kapasitelere sahip olmasını sağlamak da sorunu çözmeye yardımcı olur. Problemi ortadan kaldırabilmek için ülkenin iş gücü yoğunluğunu, çalışanların eğitimini, deneyimini ve müsaitliğini ele almak gerekir.
