5 Nisan 2013 tarihine kadar Menkul Kıymetler Borsası ismiyle anılan Borsa İstanbul, kısaca BİST olarak da ifade edilmektedir. 1985 yılından itibaren sermaye piyasası bünyesinde faaliyette bulunan yabancı ve Türk bankaları başta olmak üzere; aracı kurumlara takas hizmeti ile birlikte saklama hizmeti de verir. Borsa İstanbul’da işlem gören menkul kıymetlerin bulunduğu piyasalar şu şekildedir:
- Borçlanma Araçları Piyasası,
- Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası,
- Pay Piyasası,
- Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası,
- Gelişen İşletmeler Piyasası.
Borçlanma araçları piyasası, borçlanma araçlarının alınıp satıldığı piyasa olarak tanımlanır. Sabit getirili menkul kıymetler olarak da adlandırılan borçlanma araçlarına örnek vermek gerekirse; devlet iç borçlanma senetleri, banka ve finansman bonoları, özel sektör tahvilleri ve gelir ortaklığı senetleri bunlardan bazıları içerisinde bulunur. Borsa İstanbul bünyesinde yer alan piyasalardan bir diğeri de Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası’dır.
İlgili piyasa, adından da anlaşılacağı üzere kıymetli madenlere ve kıymetli taşlara yönelik işlemler yürütülür, Borsa İstanbul’da faaliyet gösteren bir başka piyasa da pay piyasası olarak öne çıkar. Pay piyasası bünyesinde; paylar, borsa yatırım fonları, kira sertifikaları, gayrimenkullerin sertifikaları, varantlar, gayrimenkul yatırım fonları ve girişim sermayesi yatırım fonlarına ilişkin katılım payları işlem görmektedir. Sermaye piyasası araçlarına ilişkin düzenlenen vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ve diğer türev araçların işlem gördüğü piyasa ise vadeli işlemler ve opsiyon piyasası olarak adlandırılmakta.
Yapı itibariyle vadeli işlemler ve opsiyon piyasası kaldıraçlıdır. Vadeli işlem sözleşmesinde yer alan taraflara standart miktarda malı veya finansal nitelik taşıyan göstergeyi, belirlenmiş olan ileri tarih için bugün üzerinde anlaşılan fiyat üzerinden alıp satma sorumluluğu verilir. Borsa İstanbul’da bulunan son piyasa ise gelişen işletmeler piyasası adıyla anılmaktadır, pay piyasasının ayrı bir alt pazarı olarak öne çıkan Gelişen İşletmeler Piyasası, gelişme göstermeyi vadeden şirketlerin sermaye piyasaları bünyesinden fon sağlayabilmeleri için ihraç edecekleri ilgili payların alınıp satıldığı piyasalardır.
Gelişen İşletmeler Piyasası’nın amacı; gelişme ve büyüme potansiyeli bulunan şirketlerin fon sağlamalarına yönelik pay ihraç etmeleri için hem düzenli hem de şeffaf bir ortam sağlamaktır. Gelişen İşletmeler Piyasasının kafanızda daha da netleşmesi adına yukarıda bahsedilen payların işlem görebilmesi için gereken kriterler bulunur. Borsa İstanbul’a borsa üyesi sıfatıyla katılabilen dört farklı tip üye bulunmaktadır. Borsa İstanbul’a üye olabilecek dört farklı borsa üyesi tipi de şöyle sıralanır:
- Şirketler ve Şirketlerin Ortakları,
- Yatırımcılar,
- Servis Sağlayıcılar,
- Aracılar.
Güçlü Sektörlerin Rasyolarına Göre Cazip Hisseleri
Borsa Üyeleri Hangi Kategorilerde İncelenir?
Borsaya üye olabilen 4 üye tipi kendi içerisinde farklı kategorilerde incelenmektedir. Peki borsa üyeliği oluşturabilecek 4 farklı tip üye nasıl kategorilendirilir?:
- Şirket ve şirket ortakları bağlamındaki sınıflandırmada iki farklı kategoriden üyelik oluşturulabilmektedir. Yeni girişimlerin borsa İstanbul bünyesinde üyelik için başvuru aşamasında kurmuş oldukları şirketin kuruluş tarihinin üzerinden minimum 6 ay maksimum ise 5 yıl geçmesi beklenmektedir. Şirket ve şirketlerin ortakları sınıflamasındaki ikinci kategoride ise yükselen girişimler yerini alır. Yükselen girişimlerin yeni girişimlerden farkı sizin de tahmin edeceğiniz üzere yeni girişimlere kıyasla daha yenilikçi ve büyümeye meyilli yapılarda olmalıdır.
- Borsa üyesi olabilecek bir başka kategori de yatırımcılardır. Yatırımcılar borsa üyesi olma aşamasında iki farklı kategoride olabilir. Bireysel Katılım Yatırımcısı olarak da isimlendirilen Lisanslı Melek Yatırımcılar ve Nitelikli Yatırımcılar olarak ayrılmaktadır, dolayısıyla her iki kategoriden kişilerin sağlaması gereken koşullar farklılaşır. Melek yatırımcıların sertifikalarının bulunması birçok vergisel avantajı da beraberinde getirecektir. Nitelikli Yatırımcılar denildiğinde aklınıza hem tüzel kişi hem de gerçek kişi yatırımcılar gelmelidir. Yatırımcılar hem tüzel hem de gerçek kişi özelliğine sahip ise, borsaya üye olma hususunda Nitelikli Yatırımcı olarak statüye sahip olacaktır.
- Borsa üyesi olabilen dört farklı tip üyeden üçüncüsü ise, servis sağlayıcılardır. Diğer üyelerde de olduğu gibi üyeliğin oluşturulması için gereken koşullar ve belgeler bulunmaktadır. Servis sağlayıcılar borsada gerçekleşen işlemlere yönelik ilgili şirket ve yatırımcılara danışmanlık hizmeti, bağımsız denetim ve hukuki ek hizmetler sunar. Servis Sağlayıcıların önemli özelliklerinden birisi de yalnızca tüzel kişiliğe sahip olmaları.
- Aracılar borsaya üye olabilen dört farklı tip üyeden sonuncusudur, ayrıca sıfatları itibariyle vekil konumundadır. Alıcıların ya da satıcıların adına veya hesabına yönelik gerçekleştirilecek işlemleri yönetmektedir. Aracılar; alıcı ve satıcı adına ya da hesabına işlem yapabilen danışmanlar olabildiği gibi; hukuk firması, fon ve finansal kuruluşlar, aracı kurumlar ve bankalar da olabilmektedir. Diğer bir ifade ile sıralı ikililere ek olarak; aracı olarak nitelendirilen ilgili tüzel kişileri de içerir. Aracıların sahip oldukları yetki ve sorumluluklar ise şöyledir:
- Vekil konumunda olmalarından dolayı, şirket ya da yatırımcıların adına veya hesabına borsada işlem yapabilme hakkı, sorumluluğu ve yetkisine sahiptir. Aracılar arasında yerini almak isteyenlerin elektronik olarak başvuru yapabilmeleri de mümkündür.
